Μη πιστεύεις κάθε "λαική σοφία"

Το βιβλίο της Jean Mercer Child Development: Myths and Misunderstandings έχει ως βασικό στόχο να φωτίσει, να εξετάσει κριτικά και να καταρρίψει ευρέως διαδεδομένες λανθασμένες πεποιθήσεις για την ανάπτυξη των παιδιών, ξεκινώντας από τη γέννηση (και ακόμη πριν) μέχρι την εφηβεία. Μέσα από σύντομα δοκίμια (essays), με κλινικά περιστατικά, κριτικές προς την επιστήμη και με αναφορές σε έγκυρα ερευνητικά δεδομένα, η Mercer ενθαρρύνει τον αναγνώστη να σκέφτεται ως ερευνητής και να μην αποδέχεται αυτόματα ό,τι λέγεται ως “φυσιολογικό” ή “δεδομένο”. Γιατί όμως το ξαναθυμόμαστε στη συζήτηση για την ανάπτυξη του παιδιού; Επειδή το βιβλίο αυτό μπορεί να χρησιμεύσει ως πολύτιμο εργαλείο για μια νηφάλια και ισορροπημένη ματιά πάνω στην παιδική ηλικία και στη δική μας συμβολή στο μεγάλωμα των παιδιών, χωρίς κορώνες ή προκαταλήψεις ανατροφής.

Ποια είναι όμως τα κυριότερα κεφάλαια αυτού του βιβλίου; Βρείτε τα παρακάτω:

Οι γενετικοί παράγοντες δεν καθορίζουν τα πάντα με απόλυτο τρόπο

Αν και τα γονίδια παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη, δεν είναι “κομμένα και ραμμένα” σε προκαθορισμένα αποτελέσματα. Η Mercer υπογραμμίζει ότι υπάρχει μεγάλη επίδραση από το περιβάλλον, από την εμπειρία, και από τις συνθήκες διαβίωσης. Επίσης, πολλά προβλήματα που θεωρούνται “γενετικά προκαθορισμένα” δεν εμφανίζονται αμέσως από τη γέννηση ούτε παραμένουν σταθερά με την πάροδο του χρόνου με τον τρόπο που πολλοί πιστεύουν.

Οι “μύθοι της πρώιμης παιδικής ηλικίας”

Πολλές πεποιθήσεις που αναφέρουν ότι τα πρώτα χρόνια (π.χ. μέχρι τα τρία) είναι η αποφασιστική περίοδος για όλη τη μετέπειτα ζωή του παιδιού, ότι η έκθεση σε δύο γλώσσες μπερδεύει ή ότι ειδικά ερεθίσματα όπως η μουσική “Mozart effect” αυξάνουν την ευφυΐα, αποδεικνύονται υπεραπλουστεύσεις ή και ψευδείς. Η έρευνα δείχνει ότι η ανάπτυξη είναι συνεχής και επιρρεπής σε μεταβολές, ακόμη και μετά τα πρώτα χρόνια ζωής και ότι πολλοί παράγοντες συνδυάζονται. Ωστόσο, είναι σημαντικό ένα παιδί να έχει έγκαιρη διάγνωση σε τυχόν διαταραχές ή δυσκολίες (π.χ. ακουστική ικανότητα) προκειμένου να λάβει όλη την πληροφορία από το περιβάλλον του και να κατορθώσει να σχηματίσει σχήματα του κόσμου γύρω του, με επιτυχία.

Η ανάγκη για κριτική σκέψη και επιστημονική τεκμηρίωση

Ένα από τα βασικά “όπλα” του βιβλίου είναι η προτροπή προς τους αναγνώστες να εξετάζουν την τεκμηρίωση πίσω από κάθε ισχυρισμό — αν βασίζεται σε καλά σχεδιασμένες μελέτες, αν υπάρχουν αντιφάσεις, αν η πηγή της πληροφορίας είναι αξιόπιστη. Πολλοί από τους “μύθους” προκύπτουν από λαθεμένες ερμηνείες, γενικεύσεις από περιορισμένα δεδομένα ή από μελέτες με μεθοδολογικά προβλήματα. Επίσης, πολλές "θεωρίες ανατροφής" βασίζονται σε παρανόηση, σε επιλεκτική έμφαση κάποιων σημείων έναντι άλλων, σε μόδες ή σε κοινωνική πίεση για συγκεκριμένα μοντέλα μεγαλώματος των παιδιών.

Η επιρροή του περιβάλλοντος και της εμπειρίας

Το περιβάλλον — η ποιότητα των σχέσεων, οι εξωτερικές εμπειρίες, η διαπαιδαγώγηση, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες — παίζει καθοριστικό ρόλο. Πολλές πεποιθήσεις που αποδίδουν τις διαφορές στα παιδιά αποκλειστικά στα γονίδια αγνοούν την πλευρά της ποιότητας στην καθημερινή εμπειρία.

Λανθασμένες αντιλήψεις για συμπεριφορά, αυτο-εκτίμηση και πειθαρχία

Ορισμένοι “μύθοι” αφορούν στο πώς πρέπει να πειθαρχούνται τα παιδιά, τη χρήση της τιμωρίας, τη σημασία της αυτοεκτίμησης (“high self-esteem”) για την επίδοση στο σχολείο, ή τι συνεπάγεται η απουσία ενός γονέα. Η Mercer δείχνει ότι πολύς κόσμος υπερτιμά ή παρερμηνεύει στοιχεία: π.χ. η τιμωρία μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες ενώ η αυτοεκτίμηση από μόνη της δεν είναι πανάκεια για σχολική ή άλλου είδους επιτυχία.

Οι διαφορές ηλικίας και σταδίων ανάπτυξης είναι σημαντικές

Η Mercer τονίζει ότι οι πεποιθήσεις πρέπει να εξετάζονται με βάση το στάδιο ανάπτυξης (προγεννητικό, βρεφική ηλικία, νηπιακή, προσχολική, σχολική και εφηβεία). Κάτι που ισχύει σε μια ηλικία δεν ισχύει απαραίτητα σε άλλη.

Μπορούμε να βγάλουμε ένα γενικότερο συμπέρασμα από την έρευνα και τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στο βιβλίο της Mercer;

Ναι: το βιβλίο Child Development: Myths and Misunderstandings προσφέρει μια πολύτιμη υπηρεσία - αφαιρεί “την ομίχλη” γύρω από πολλά τι θεωρούνται “φυσιολογικές πεποιθήσεις” στην ανάπτυξη των παιδιών. Διακρίνει με σαφήνεια μεταξύ τι γνωρίζουμε με σιγουριά βάσει επιστημονικών μελετών και τι έχει βασιστεί σε υποθέσεις, φόβους ή κοινωνικές προκαταλήψεις. Αντιμετωπίζοντας τους μύθους με μεθοδολογία και δεδομένα, το βιβλίο βοηθά στο να αναπτυχθεί μια πιο ρεαλιστική, πιο ευαίσθητη και πιο ευέλικτη κατανόηση της ανάπτυξης του παιδιού, κάτι που έχει σημασία τόσο στην καθημερινή πρακτική όσο και στον τρόπο που διαμορφώνουμε πολιτικές και πρακτικές γύρω από την παιδική ηλικία.

• Για γονείς και εκπαιδευτικούς: είναι απαραίτητο να ελέγχουμε τις πηγές των συμβουλών που λαμβάνουμε — να μην βασιζόμαστε αποκλειστικά σε “εμπειρίες γνωστών”, σε anecdotal πληροφορίες ή σε δημοφιλείς “διαδόσεις”.

• Για τις πολιτικές και την εφαρμογή τους: προγράμματα πρώιμης παρέμβασης, εκπαιδευτικά συστήματα ή οδηγοί για γονείς πρέπει να βασίζονται σε ερευνητικά δεδομένα και να αναγνωρίζουν τα όρια των υπεραπλουστεύσεων (“one-size-fits-all”).

• Για την έρευνα: υπάρχει ανάγκη για περισσότερες μεθοδολογικά αξιόπιστες μελέτες που να διαχωρίζουν επιδράσεις γονιδίων και επιδράσεις περιβάλλοντος, να παρακολουθούν την ανάπτυξη μακροχρόνια, να εξηγούν πότε και πώς διάφοροι παράγοντες (π.χ. οικογένεια, σχολείο, φίλοι) επηρεάζουν πραγματικά.