Η Θεωρία Διαχείρισης του Τρόμου (Terror Management Theory) στην μάχη για την ψυχική υγεία

Το ένστικτο επιβίωσης είναι σύμφυτο σε όλα τα έμψυχα όντα. Ο άνθρωπος όμως, είναι το μόνο πλάσμα που βιώνει το υπαρξιακό άγχος, επειδή γνωρίζει πως θα πεθάνει. Στις πρωτόγονες κοινωνίες, το άγχος βοηθούσε τους ανθρώπους να πάρουν μέτρα ενάντια στους κινδύνους που παραμόνευαν. Ο Φρόιντ πίστευε πως το άγχος λειτουργούσε ως ένα προειδοποιητικό καμπανάκι για παρακείμενο κίνδυνο και ο Δαρβίνος αναγνώρισε πως αρκετά είδη ζώων επιβίωσαν εξελικτικά επειδή μπορούσαν να διαισθανθούν το κακό και να προφυλαχθούν εγκαίρως. Ωστόσο, η εξέλιξη έφερε τους ανθρώπους ακόμα πιο κοντά στη συνειδητοποίηση του πεπερασμένου της ύπαρξής τους και - σε συνδυασμό με την ανησυχία για τις καθημερινές δυσκολίες της ζωής - δημιούργησε αδιέξοδο: σε αντίθεση με τα άλλα ζώα, ο άνθρωπος βούλιαξε στην απόγνωση και το χάος. Έγινε δηλαδή ένα «υπεραγχώδες ζώο το οποίο διαρκώς εφευρίσκει αιτίες για να αγχώνεται ακόμα και όταν αυτές δεν υπάρχουν».

Περισσότερο από εβδομήντα χρόνια πριν, ο Φρόιντ πίστευε πως οι ιδέες του αφανισμού και του θανάτου απορρίπτονται από τον σύγχρονο άνθρωπο ως αποτρόπαιες και πως, κατά βάθος, όλοι μας είμαστε πεπεισμένοι πως θα ζήσουμε για πάντα. Αυτό που δεν μπορούσε να φανταστεί, είναι πως θα ερχόταν μια ημέρα που ο θάνατος θα αποτελούσε θέμα ταμπού, ισχυρότερο από το θέμα πάνω στο οποίο στήριξε την ψυχαναλυτική του καριέρα, δηλαδή το σεξ. Με τον ίδιο τρόπο που το σεξ και οι συναφείς με αυτό δημόσιες εκδηλώσεις ή αναφορές, σκανδάλιζαν τα ήθη των κοινωνιών των αρχών του προηγούμενου αιώνα και χαρακτηρίζονταν από τους εκπροσώπους της εκκλησίας ως αμαρτία – πράξη του Σατανά, ο θάνατος έφτασε στο σημείο να αποσιωπάται, εξαιτίας των αρνητικών συναισθημάτων που ξυπνούσε και ξυπνά. Παρόλα αυτά, μια πρωτοποριακή εργασία έφερε ξανά τον θάνατο στο προσκήνιο, ως την εμμονή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο πορευόμαστε στη ζωή: το 1973 , ένας ανθρωπολόγος, ο Ernest Becker, στο βιβλίο του The Denial of Death, έγραψε πως ο φόβος για το θάνατο είναι η ψυχοδραστική μεταβλητή πίσω από κάθε ανθρώπινη ενέργεια. Έτσι ο θάνατος μετετράπη σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και αμφιλεγόμενα θέματα προς έρευνα της επιστήμης της Ψυχολογίας, η βάση της Θεωρίας Διαχείρισης του Τρόμου - Terror Management Theory (απόσπασμα από το βιβλίο της Δέσποινας Λιμνιωτάκη, Ζήτημα Ζωής και Θανάτου, εκδόσεις Ίτανος, 2008).

Για τους κοινωνικούς ψυχολόγους, σήμερα, ο φόβος του θανάτου είναι η δύναμη που μας κινητοποιεί και μας κάνει δραστήριους, ο λόγος που κρύβεται πίσω από τις αποφάσεις και τις επιλογές μας. Είναι το κίνητρο για να προχωρήσουμε παραπέρα, να αγαπήσουμε, να παθιαστούμε, να κάνουμε όνειρα, σχέδια και μια γερή επανεκκίνηση, ιδιαίτερα σε ζόρικες περιόδους που �