Η ενσυνειδητότητα (mindfulness) στη διαχείριση των ψυχοκοινωνικών συμπτωμάτων γύρω από τον καρκίνο και τη θεραπεία του *

Τι είναι η ενσυνειδητότητα (mindfulness);

Η ενσυνειδητότητα (mindfulness) είναι η απλή διαδικασία του να συντονίσεις τις αισθήσεις σου στην παρούσα στιγμή, διατηρώντας μια ήρεμη στάση αποδοχής απέναντι σε ό,τι συμβαίνει και στα ερεθίσματα του εξωτερικού κόσμου. 

 

Είναι μια διαδικασία που μαθαίνεται εύκολα και που βοηθάει μεγάλους και παιδιά να απαλλαγούν από το άγχος των δύσκολων ρυθμών της καθημερινότητας, να κατασκευάσουν τον δικό τους κόσμο εσωτερικής ευτυχίας και να απολαύσουν κάθε στιγμή αυτής της διαδρομής.

 

Ας δούμε παρακάτω μερικούς από τους ορισμούς που συναντάμε στη βιβλιογραφία, σχετικά με τη διαδικασία της ενσυνειδητότητας: 

 

Η εστίαση της προσοχής, με επιτηδευμένο τρόπο, στην παρούσα στιγμή, χωρίς κριτική (Kabat-Zinn, 1994)

 

Η επισταμένη τοποθέτηση της πλήρους προσοχής ενός ατόμου στο εδώ-και-τώρα, με έμφαση στην παρούσα εμπειρία και βίωμα (Marlatt & Kristeller, 1999)

 

Η επισταμένη εστίαση της προσοχής κάποιου ατόμου στις εσωτερικές και εξωτερικές εμπειρίες που λαμβάνουν χώρα την παρούσα στιγμή (Baer, 2003)

 

Από τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν τρία (3) πολύ σημαντικά στοιχεία στη διαδικασία της ενσυνειδητότητας.  Και την ονομάζουμε «διαδικασία» επειδή δεν πρόκειται για πάγια θέση, για κατάσταση ή για «στολή» που φοράει κάποιο άτομο έξω από τον κόσμο που το περιβάλλει, αλλά για μια ενεργητική άσκηση που ζητάει από εμάς τον σεβασμό στα ερεθίσματα του εξωτερικού και εσωτερικού μας περιβάλλοντος.  Η ενσυνειδητότητα λοιπόν εμπεριέχει:

 

α)  την εστιασμένη προσοχή

β)  τον σκοπό

γ)  τον προσανατολισμό στην παρούσα στιγμή

 

Τοποθετώντας όλα τα παραπάνω σε μία παράγραφο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι

η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας επιτυγχάνεται μέσω μια σειράς απλών τεχνικών που εστιάζουν στο εδώ-και-τώρα ενώ μας βοηθούν να ακούσουμε το σώμα και να καθαρίσουμε το μυαλό από τις περιττές, επαναλαμβανόμενες σκέψεις, που το ταλαιπωρούν

 

Η ενσυνειδητότητα δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συνθήκες για να ανθίσει μέσα μας, παρόλο που θα μπορούσαμε να της αφιερώσουμε ένα χώρο στο δωμάτιο, μια γωνίτσα ή μια αίθουσα διδασκαλίας (αν πρόκειται για σχολείο ή άλλο χώρο εκπαίδευσης) αν η εξάσκησή μας σε αυτή θέλουμε να έχει τη μορφή εβδομαδιαίου, συστηματικού προγράμματος. 

Στην πραγματικότητα όμως, το mindfulness μπορεί να μας βρει οπουδήποτε κι αν βρισκόμαστε, ακόμα και μέσα σε πολύβουα περιβάλλοντα – κι αυτό, επειδή η αναπνοή είναι το μέσο που θα σιγάσει το μυαλό από τις καταιγιστικές σκέψεις και θα μας συντονίσει στο παρόν.

Οι ασκήσεις που μας φέρνουν πιο κοντά στην ενσυνειδητότητα είναι σχεδιασμένες για να μας βοηθήσουν να δημιουργήσουμε θετικές, υγιείς συνήθειες γύρω από την φροντίδα της υγείας, ξεκινώντας από την παραδοχή ότι η φροντίδα οφείλει να είναι ολόπλευρη και να ξεκινάει από ένα τόπο, μέσα μας.

Αλλά το πιο σημαντικό πράγμα από όλα είναι το ότι η ενσυνειδητότητα αποτελεί προσωπική επιλογή και στάση ζωής, δεν επιβάλλεται και – από τη στιγμή που θα την επιλέξουμε ως συστηματική διαδικασία - παραμένει στο «οπλοστάσιο» των συμπεριφορών μας για μια ζωή, για να μας βοηθάει να διατηρούμε μια ψύχραιμη και συνειδητοποιημένη θεώρηση του κόσμου

 

Mindfulness για τον καρκίνο του μαστού;

Για τις επιβιώσασες από καρκίνο του μαστού, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας και γενικά η πρακτική της συστηματικής εξάσκησης αυτού του τύπου διαλογισμού, μπορεί να προσφέρει σημαντική ανακούφιση από τα συναισθήματα θλίψης, από την κούραση, το άγχος και το στρες που κάνουν την εμφάνιση τους σε διάφορα στάδια της θεραπείας αλλά και μετά, κατά τη διαδικασία της συντήρησης και του monitoring της υγείας.  Επιπλέον, το mindfulness ρυθμίζει τις αυξομειώσεις διάθεσης και εστιάζει στην ουσία της φροντίδας της υγείας, έναν πολύ σημαντικό στόχο για τους χρόνιους ασθενείς.

Σε όλα τα στάδια της θεραπείας του καρκίνου μαστού, οι γυναίκες βιώνουν συνεχείς αλλαγές και πολλαπλά συναισθήματα φόβου, ανησυχίας ή πανικού.  Στα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα, οι επιβιώσασες μπορεί να νιώσουν φόβο επανεμφάνισης, μοναξιά, ανησυχίες για την εξωτερική τους εμφάνιση, κυκλοθυμία από την ορμονοθεραπεία (ιδιαίτερα αν αυτή διέκοψε την περίοδο) ή θυμό για όλα όσα προκάλεσε στη ζωή και την καθημερινότητα τους ο καρκίνος.   Αν αυτά τα αισθήματα και συναισθήματα δεν αντιμετωπιστούν με γενναιότητα αλλά και κάποια μέθοδο διαχείρισης τους (πέρα προφανώς από την ιατρική και ψυχοθεραπευτική διαχείριση, που είναι απαραίτητα καθόλη τη διαδρομή με τον καρκίνο), το σοβαρό άγχος, η κατάθλιψη ή οποιαδήποτε άλλη ψυχολογική δυσφορία μπορεί να αφήσουν τις επιβιώσασες σε δυσχέρεια να φροντίσουν επαρκώς την υγεία τους.

 

Οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας απαιτούν προηγούμενη εμπειρία με την διαδικασία; 

Όχι απαραίτητα, αλλά στα πρώτα της στάδια τουλάχιστον, η διαδικασία χρειάζεται μία συνοδοιπόρο (δασκάλα mindfulness) που θα κατευθύνει τις γυναίκες έγκυρα και σωστά στην θέση και την κατάσταση που αυτές επιθυμούν να βρεθούν.

Η απουσία προηγούμενης εμπειρίας βοηθάει τις γυναίκες να είναι λιγότερο επικριτικές με τον εαυτό και την εσωτερική «δουλειά» που θα κάνουν με τον εαυτό τους, να μην έχουν προκαταλήψεις για το τι είναι η ενσυνειδητότητα και το πώς μπορεί να βοηθήσει την περίπτωση τους ενώ δεν έχουν να περιμένουν συγκεκριμένες αντιδράσεις ή οφέλη – παραμένουν ανοιχτές σε όλες τις πιθανότητες και αυτή είναι η ουσία ενός προσωποποιημένου προγράμματος.

Μέσω των ασκήσεων "ξαναγινόμαστε μωρά", ενεργούμε με τη θέλησή μας και δεν επιδιώκουμε να ευχαριστήσουμε κάποιον ή να αντεπεξέλθουμε σε πρότυπα τελειότητας, όπως συχνά κάνουν οι μεγαλύτεροι.  Οι περισσότερες από εμάς έχουμε συνηθίσει να μας κρίνουν κάθε μέρα για ό,τι κάνουμε.  Είμαστε τόσο εξαρτημένες από την κρίση και την κριτική που, ενδόμυχα, την αναζητάμε με τη μορφή έγκρισης ή επιβεβαίωσης ακόμα και  για τα πιο απλά πράγματα.  Μια συνεδρία mindfulness ελευθερώνει το μυαλό, δεν το χαρακτηρίζει.

Οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας μπορεί να βοηθήσουν τις επιβιώσασες να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν δύσκολες συναισθηματικές εμπειρίες και να αγκαλιάσουν τις αλλαγές – ανακτώντας μια αίσθηση ελέγχου στη ζωή τους και επιτρέποντας την έναρξη / συνέχιση της θεραπείας.

 

Μερικά από τα οφέλη των ασκήσεων ενσυνειδητότητας περιλαμβάνουν:

 

·        Βελτιωμένος ύπνος, λιγότερη κούραση, καλύτερο πρόγραμμα ξεκούρασης, εξάσκηση του μυαλού πριν κατέβουν οι τόνοι τις βραδινές ώρες

 

·        Αυξημένη εστίαση, καλύτερη προσοχή και μνήμη

 

·        Περισσότερος συναισθηματικός έλεγχος, απεμπλοκή από συναισθηματικά ενοχλητικές σκέψεις

 

·        Μείωση του στρες, διαχείριση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους

Γιατί η διαδικασία συνειδητοποίησης (awareness) και της επισταμένης εστίασης είναι οι βάσεις της μεταμορφωτικής δράσης που θα επιθυμούσαμε για τον εαυτό μας;

 

Επειδή η συνειδητοποίηση του που βρισκόμαστε και του τι επιθυμούμε να συμβεί, όπως επίσης η αναγνώριση του περιβάλλοντος στο οποίο βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή, μας δίνουν τη δύναμη να κατανοήσουμε τον εαυτό μας για να αλλάξουμε αρνητικά πρότυπα.

* Το My Cancer Journal είναι ένα νέο dossier συμβουλών διαχείρισης της καθημερινότητας, από την Δέσποινα Λιμνιωτάκη, Κοινωνική Ψυχολόγο και Συνιδρύτρια της The Healing Tree community for Mental Health, για όλες εκείνες τις απορίες που χρειάστηκε ή εξακολουθεί να χρειάζεται να ανακαλύψουμε μόνες, καθώς η ψυχοκοινωνική στήριξη για τις επιβιώσασες από τον καρκίνο του μαστού απουσιάζει στη χώρα μας σε μεγάλο βαθμό.