Ξεπερνώντας τον φόβο της πτήσης με το αεροπλάνο

«Η πτήση για το Λονδίνο, Heathrow, είναι έτοιμη προς αναχώρηση. Παρακαλούνται οι επιβάτες που ταξιδεύουν, να προσέλθουν στην έξοδο …..»

Ο Γιώργος γύρισε το κεφάλι του και κοίταξε έξω από το τζάμι του αεροδρομίου με αγωνία. Πόσες φορές δεν είχε βρεθεί στην ίδια θέση, ταξιδιώτης για επαγγελματικούς λόγους, πλέον όμως φοβισμένο ποντικάκι στη σκέψη ότι θα έπρεπε για άλλη μια φορά να σύρει τα πόδια του μέχρι το αεροσκάφος: να ακολουθήσει όλη τη διαδικασία της τακτοποίησης των προσωπικών του αντικειμένων, της παρακολούθησης της επίδειξης των σωστικών μέσων από την αεροσυνοδό και κατόπιν της τρομακτικής για εκείνον απογείωσης με πιθανότητα αναταράξεων κατά τη διάρκεια της πτήσης.

Είχαν περάσει πολλά χρόνια από τη στιγμή που για πρώτη φορά ένοιωσε το σφίξιμο στο στομάχι, τις παλάμες να ιδρώνουν, το κεφάλι βαρύ σαν από ζάλη. Επέστρεφε από διακοπές σε ένα από τα λεγόμενα εξωτικά νησιά της Καραϊβικής με παρέα. Ένα ξαφνικό τράνταγμα του αεροπλάνου που είχε πέσει σε κενό αέρος και η κατοπινή υπενθύμιση από το πλήρωμα να φορέσουν τις ζώνες τους, είχαν απότομα διακόψει τα γέλια των κολλητών που αναπολούσαν ήδη τα ξενύχτια τους στην παραλία. Και μετά κι άλλο, κι άλλο. Ο Γιώργος είχε τότε κοιτάξει έξω από το μικρό παραθυράκι της θέσης του, σφίγγοντας με τα χέρια του το κάθισμα.

“Τι γίνεται ρε παιδιά;” αναφώνησε ο φίλος του από δίπλα. “Θα πέσουμε;”

Θα πέσουμε; Μέχρι τότε δεν το είχε σκεφτεί ποτέ. Ανεβοκατέβαινε τα μεταφορικά μέσα για πλάκα, ένοιωθε βασιλιάς του κόσμου: να μπορεί να βρίσκεται τη Δευτέρα στην Αθήνα, την Παρασκευή στη Βαρκελώνη για βόλτα στα μουσεία, Χριστούγεννα και Πάσχα σε μακρινούς προορισμούς που δεν επέλεγαν εύκολα οι τουρίστες, ακολουθώντας αδιάβατα μονοπάτια και φτάνοντας σε απάτητες κορυφές. Από όλα τα επαγγέλματα του κόσμου, ο Γιώργος ήξερε ότι αυτό που του ταίριαζε ήταν η μετακίνηση. Ήταν τουριστικός πράκτορας και μάλιστα ιδιαίτερων ταξιδιών, από εκείνα που υπόσχονταν την περιπλάνηση και την εξερεύνηση, τη λήθη όλης της προηγούμενης ζωής και το καλωσόρισμα του καινούριου.

Χρειάστηκε μια τρομακτική εμπειρία για να καρφωθεί μέσα του ο τρόμος και να μην μπορεί να ξεκολλήσει με τίποτα.

Και τώρα;

“Μα τι μου συμβαίνει; Δεν με αναγνωρίζω πια. Τίποτα δεν έχει σταθεί δυνατό να με επαναφέρει στη λογική. Ακυρώνω όλες μου τις δουλειές, έχω αλλάξει τον τρόπο που ζω. Διανύω τεράστιες αποστάσεις με το αυτοκίνητο, αισθάνομαι εξαντλημένος από την κούραση του να προσπαθώ να ξεχάσω το φόβο μου και αηδιασμένος από τον εαυτό μου”, μου εξομολογήθηκε.

Και συνέχισε: “Το προταξιδιωτικό άγχος δεν με αφήνει να απολαύσω τίποτα. Σκέφτομαι το επικείμενο ταξίδι μέρες πριν, ώρες ατέλειωτες, πρωί-βράδυ δεν μπορώ να το βγάλω από το μυαλό μου. Ο φόβος με συρρικνώνει, με αδειάζει. Τίποτα δεν με ικανοποιεί εκεί που πάω, δεν κοιτώ τίποτα άλλο παρά μόνο το ρολόι που αδιάκοπα γυρίζει και με φέρνει λίγο πιο κοντά στην επόμενη φορά. Θέλω να κλειστώ στο σπίτι μου και να μην ξαναβγώ για κανένα λόγο. Αλλά δεν μπορώ – αυτή είναι η δουλειά μου”.

Ο φόβος της πτήσης με το αεροπλάνο, η λεγόμενη πετοφοβία, είναι μια διαταραχή που μοιράζεται αρκετά από τα χαρακτηριστικά μιας κρίσης. Ανάλογα με τη σοβαρότητά της μπορεί να συναντήσουμε αυξανόμενο άγχος πριν από ένα ταξίδι με το αεροπλάνο, σφίξιμο στο στήθος, αύξηση παλμών, αίσθημα τρόμου, ιδρώτας, τάση για έμετο ή λιποθυμία, αλλά και σοβαρότερα συμπτώματα που αφορούν σε διαφόρων ειδών φοβίες όπως είναι η κλειστοφοβία, ή ο φόβος για τα ύψη.

Η πετοφοβία εμφανίζεται συχνότερα μετά από κάποια δυσάρεστη εμπειρία του ταξιδιώτη ή μπορεί να καλλιεργηθεί σε ένα φοβικό περιβάλλον στο οποίο η πτήση με το αεροπλάνο “ξορκίζεται” ως επικίνδυνη με βάση ιστορίες που έχει ακούσει ή έχει βιώσει η οικογένεια. Πολύ συχνά, το άτομο που υποφέρει έχει μια προϋπάρχουσα ανησυχία που πυροδοτεί τη διαταραχή ή βρίσκεται υπό καθεστώς στρες για αρκετούς μήνες πριν την έναρξη της πετοφοβίας. Τέλος, το άτομο μπορεί για κάποιο διάστημα της ζωής του να αισθάνεται ανησυχία για πολλά πράγματα ταυτόχρονα, πράγμα που δεν ευνοεί την εξάλειψη του φόβου για τα αεροπλάνα.

Η πετοφοβία όμως είναι και μια ανάγκη ενός ανθρώπου να έχει τον έλεγχο της κατάστασης, να γνωρίζει τα "μυστικά" μιας πτήσης και να μη μπορεί να εμπιστευτεί εύκολα ή να αφήσει ελεύθερο τον εαυτό του στα έμπειρα χέρια κάποιου επαγγελματία. Γι' αυτό και μια συζήτηση με ειδικό για τα αεροπλάνα, μια έρευνα για το πώς αυτά λειτουργούν, πώς είναι σχεδιασμένα να ξεπερνούν αυτό που ο επιβάτης αισθάνεται ως κίνδυνο (π.χ. τις αναταράξεις στη διαδρομή), είναι πάντα χρήσιμη και προς την κατεύθυνση της δουλειά που μπορεί να γίνει για την καταπολέμηση της ανησυχίας πριν από μία πτήση.

Αρκετοί άνθρωποι υποφέρουν από πετοφοβία, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Οι έρευνες παρουσιάζουν ένα μικρό ποσοστό της τάξεως του 10%, αλλά στην πραγματικότητα το ποσοστό είναι αρκετά μεγαλύτερο. Απλώς οι περισσότεροι μπορούν και το διαχειρίζονται καλά, μην αφήνοντας τον φόβο να κυριεύσει τη ζωή και την καθημερινότητά τους. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ έχουν συμβάλλει σε μεγάλη κλίμακα στην καλλιέργεια του φόβου για τις πτήσεις, παρουσιάζοντας εκπομπές που αφορούν σε ταξιδιωτικά ατυχήματα, αεροπειρατείες ή δυσάρεστα ταξίδια. Μέσα από τέτοιες εικόνες ή αφηγήσεις, ένας άνθρωπος με προδιάθεση στο άγχος κινδυνεύει να καλλιεργήσει - άθελά του ή ηθελημένα - μια αποστροφή για τα αεροπλάνα και τις μετακινήσεις. Επίσης, αρκετοί άνθρωποι φοβούνται αυτά ακριβώς που έχουν σχεδιαστεί προκειμένου να τους προστατέψουν: τα μέτρα ασφαλείας και το "τελετουργικό" τους.

Το πρώτο βήμα για να ξεπεραστεί ο φόβος είναι και το δυσκολότερο. Κι αυτό επειδή συνήθως οι άνθρωποι το αναβάλλουν ή πιστεύουν ότι ο φόβος θα εξαφανιστεί το ίδιο ξαφνικά όπως εμφανίστηκε. Οι θεραπείες που συστήνονται συνήθως αφορούν στην προσομοίωση πτήσης στα λεγόμενα αντιπετοφοβικά σεμινάρια και σε τεχνικές θεραπείας της συμπεριφοράς που εφαρμόζουν τη μέθοδο της συστηματικής απευαισθητοποίησης. Οι γνώσεις γύρω από την λειτουργία των αεροπλάνων και οι επιστήμες με τις πολύτιμες πληροφορίες γύρω από τα αεροπλάνα εμφανίζονται πολύ αποτελεσματικά στο να κατανοήσει κάποιος τις διαδικασίες και να καταλάβει πόσο ασφαλείς στην πραγματικότητα είναι οι πτήσεις. Η ελεγχόμενη έκθεση στο φοβικό αντικείμενο είναι η καλύτερη αρχή για την καταπολέμηση της φοβίας γύρω από τις πτήσεις: είναι σημαντικό δηλαδή για κάποιον να μην το βάζει κάτω διότι τα συμπτώματα δεν θα εξαφανιστούν ένα πρωί. Αντίθετα, χρειάζεται υπομονή και επιμονή στη διαχείριση της κατάστασης, έτσι ώστε αυτή να φαντάζει ως ολοένα και μικρότερη απειλή ή να εξαλειφθεί εντελώς.

Κι ακόμα, μικρά τρικ όπως το να διαλέξεις μια θέση δίπλα στο διάδρομο στο αεροπλάνο - για όσους υποφέρουν από κλειστοφοβία, προκειμένου αυτοί να έχουν "έξτρα χώρο για τα πόδια" και τη δυνατότητα να σηκώνονται να ξεμουδιάσουν από την πολύωρη παραμονή σε καθιστή θέση - καθώς και η ενασχόληση με μια πιο άνετη προοπτική για τις πτήσεις (αεροπορικά μίλια, ταξιδιωτικά lounge πριν την αναχώρηση), δημιουργούν μια αίσθηση οικειότητας με την ιδέα του ταξιδιού και εμπλέκουν τα άτομα σε μια διαδικασία κατά την οποία αυτοί φροντίζουν για την απόλαυση τους. Τα αξεσουάρ άνεσης κατά τη διάρκεια της πτήσης (μαξιλαράκια, μάσκα ύπνου, κάλτσες που βοηθούν στην κυκλοφορία του αίματος κ.λ.π) επίσης συμβάλλουν στον προσωποποιημένο σχεδιασμό της εμπειρίας και στέλνουν το μήνυμα της σωστής διαχείρισης του συναισθήματος.

Σε κάθε περίπτωση, η ψυχοθεραπευτική διαδικασία και η υποστήριξη από έναν επαγγελματία της ψυχικής υγείας είναι απαραίτητα προκειμένου το άτομο να καταφέρει να αναγνωρίσει και να ξεπεράσει τις ανησυχίες που το απασχολούν μέχρι εκείνη τη στιγμή, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την λειτουργικότητά του και το τρόπο με τον οποίο αυτό ανταποκρίνεται στις καθημερινές προκλήσεις που του παρουσιάζονται.