F.O.M.O: ο φόβος της απομάκρυνσης από τα κοινωνικά δίκτυα

Αισθάνεσαι την ανάγκη να κοιτάς και να ανανεώνεις συνεχώς την οθόνη του κινητού σου ακόμα και όταν βρίσκεσαι δίπλα σε αγαπημένα πρόσωπα;

Ο φόβος του ότι θα χάσεις το επόμενο, μεγάλο νέο ή συμβάν, αυτό που ονομάζεται ως βίωμα Fear of Missing Out (FOMO), είναι μια αληθινή τάση που καταδυναστεύει τη ζωή μας και που ξεπήδησε από την χρήση των κοινωνικών δικτύων.

Πρόκειται για την ακριβώς αντίθετη κατάσταση από την ενσυνειδητότητα (mindfulness), είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος αλλοίωσης της καθημερινής σου εμπειρίας και αρνητικού επηρεασμού των αληθινών σχέσεων ενώ επιπλέον βάζει σε κίνδυνο την συνολική σου υγεία. Ο φόβος αυτός εδράζει στην εντύπωση ότι άλλοι άνθρωποι (αυτοί τους οποίους παρακολουθείς στα κοινωνικά δίκτυα) περνάνε καλύτερα από σένα, έχουν συναρπαστικές ζωές και πρέπει να ανταποκρίνεσαι αυτόματα στο κάλεσμα τους, είτε αυτό έχει την μορφή μηνύματος στο οποίο αισθάνεσαι ότι πρέπει να απαντήσεις αμέσως, είτε την μορφή εικόνας που συναγωνίζεται σε αίσθηση το υπόλοιπο διαδικτυακό υλικό. Το 2013, το ακρωνύμιο FOMO μπήκε επισήμως στο λεξικό της Οξφόρδης.

Το FOMO, ωστόσο, είναι κάτι παραπάνω από μια υποτιθέμενη «έλλειψη» πληροφορίας που νομίζεις ότι δεν έχεις λάβει ενώ όλοι οι υπόλοιποι κατέχουν εγκαίρως: είναι η αίσθηση ότι θα πρέπει πάντα να κάνεις περισσότερα, μεγαλύτερα πράγματα, καλύτερα, πιο έξυπνα ή πιο εντυπωσιακά για να μη χάσεις ακολούθους ή δυσαρεστήσεις οπαδούς. Είναι μια φυλακή διαρκούς ανανέωσης υλικού το οποίο δεν μπορείς να σταματήσεις να υπηρετείς ενόσω η πραγματική ζωή χάνει τον αυθορμητισμό της. Εμπεριέχει μια αίσθηση αβοηθησίας, ότι δεν θα καταφέρεις να ανταποκριθείς στις «απαιτήσεις» των μέσων και του προσωπικού σου λογαριασμού.

Οι άνθρωποι που υποφέρουν από το FOMO είναι διαρκώς συνδεδεμένοι, σκρολάρουν ανελέητα για την επόμενη, «σημαντική» πληροφορία, κάνουν λάικ ή απαντούν σε όλες τις αναρτήσεις της ομάδας που τους εμπεριέχει. Πολλοί από αυτούς, κάποια στιγμή στη ζωή τους παραδέχονται κόπωση, ροκάνισμα σημαντικού χρόνου που τους κρατά μακριά από άλλες εργασίες, παθητική θέαση της ζωής, θλίψη και, τελικά, αδράνεια.

Μήπως κάνεις διαδικτυακά ψώνια την ίδια στιγμή που η οικογένειά σου βρίσκεται γύρω από το τραπέζι του φαγητού; Έχεις πάντα κάτι διαδικτυακό να επιδείξεις ως απάντηση στις ερωτήσεις των φίλων σου; Πάρε σήμερα την απόφαση να βάλεις όρια στον τρόπο που χρησιμοποιείς τον διαδίκτυο και τελικά, αγκάλιασε τον αντίποδα του FOMO, το Joy of Missing Out (JOMO), τη χαρά του να ζεις αυθεντικά, την αδιαφορία γι’ αυτά που «χάνεις» ενώ δεν είσαι συνδεδεμένος (τίποτα δεν χάνεις πραγματικά, είναι η εντύπωση που δημιουργούν τα κοινωνικά δίκτυα, δοκίμασε την αποσύνδεση για κάποιο διάστημα). Εναλλακτικά και εφόσον χρησιμοποιείς το διαδίκτυο για εργασία ή προώθηση της επιχείρησής σου, βάλε σήμερα σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα Nearly but not fully Missing Out (NEMO) δηλαδή μια συμβιβαστική λύση οριοθετημένου χρόνου για δουλειά και ψυχαγωγία που όμως δεν θα κατατρώει όλο τον χρόνο που έχεις διαθέσιμο, αποπροσανατολίζοντας σε από σημαντικούς στόχους που αφορούν στην ολόπλευρη φροντίδα της καθημερινότητάς σου.

Μήπως το τσεκάρισμα των σελίδων που διατηρείς στα κοινωνικά δίκτυα είναι το πρώτο πράγμα που κάνεις όταν ξυπνάς το πρωί; Αυτό μπορεί να είναι κατανοητό ως ένα βαθμό αν φροντίζεις για το marketing των προϊόντων σου ή βρίσκεσαι στη μέση μια επαγγελματικής διοργάνωσης. Ακόμα κι έτσι όμως, προσπάθησε να αντικαταστήσεις το πρώτο βλέμμα της ημέρας με κάτι που δημιουργεί ψυχική ηρεμία και αίσθημα ασφάλειας και όχι με το άγχος της πορείας μιας δουλειάς ή των αντιδράσεων που μια ανάρτηση θα έχει. Ζήτα από τους συνεργάτες σου να σεβαστούν τα όρια που η ίδια θέτεις για τον εαυτό σου. Πολλοί άνθρωποι, για παράδειγμα, έχουν υιοθετήσει τον κανόνα που λέει ότι δεν κοιτάζουν και δεν απαντούν σε ηλεκτρονικά μηνύματα (mail) μετά τις 8 το βράδυ καθώς αυτός είναι χρόνος πολύτιμος για την οικογένεια και τις προσωπικές ενασχολήσεις. Σίγουρα έχεις ένα δικό σου πρόγραμμα, φτιάξε λοιπόν τους κανόνες που σε βολεύουν με βάση τις δικές σου, προσωπικές προτεραιότητες.

Είναι το κινητό τηλέφωνο η καταφυγή σου τις ώρες που βαριέσαι, έχεις νεύρα ή απλά περιμένεις σε μια ουρά υπηρεσίας; Ναι, είναι αλήθεια ότι μπορούμε γρήγορα να διαβάσουμε ένα άρθρο ενώ περιμένουμε στην ουρά ή να πέσουμε πάνω σε ένα χιουμοριστικό meme που θα μας φτιάξει τη διάθεση. Είναι όμως και μια συνήθεια που καταστρέφει την κοινωνικότητα μας, την ικανότητα να συνδεόμαστε με το περιβάλλον, να γνωρίζουμε ανθρώπους και να παρατηρούμε τα πράγματα γύρω μας. Ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε επικεντρωμένοι στο εδώ-και-τώρα χαζεύοντας ένα «κουτί», έστω κι αν αυτό το κουτί-τηλέφωνο αποδεικνύεται παντοδύναμο στον τρόπο που μας επηρεάζει.

Αισθάνεσαι την εσωτερική ανάγκη να κοινοποιείς διαρκώς δικό σου υλικό, φωτογραφίες, κείμενα και πράγματα που βρίσκεις ενδιαφέροντα; Αφενός η προσπάθεια να τραβήξεις την τέλεια φωτογραφία για τους φίλους σου καταστρέφει κάθε αυθεντικότητα της στιγμής και μπορεί να σε φέρει σε ρήξη με τους εθελοντές «φωτογράφους» της κοινής σας εμπειρίας. Αφετέρου η υπερέκθεση μπορεί να είναι από κουραστική για όλους (εσένα και τους αποδέκτες των κοινοποιήσεων σου) μέχρι επικίνδυνη για τον τρόπο με τον οποίο βγάζεις πληροφορίες στη φόρα που κάποιος άλλος μπορεί να διαχειριστεί κακόβουλα.

Αναρωτιέσαι αν πρέπει να σβήνεις τα κακεντρεχή σχόλια και να μπλοκάρεις τους ανθρώπους που σου κάνουν τη ζωή δύσκολη επειδή αυτό ίσως σε κάνει να φαίνεσαι λιγότερο «δημοκρατική» και ελευθεριακή με την επικοινωνία; Σβήσε αμέσως οποιαδήποτε τοξική συνδιαλλαγή, ηλεκτρονική ή δια ζώσης. Τα δεδομένα στην επικοινωνία έχουν αλλάξει, οι υπεύθυνοι μάρκετινγκ μεγάλων εταιρειών παραδέχονται ότι τα πολλά, αρνητικά σχόλια κάτω από αναρτήσεις αποκαρδιώνουν το γενικότερο κοινό και ενθαρρύνουν περισσότερη ανθρωποφαγία (δηλαδή ένας τοξικός χρήστης που δεν έχει τίποτα να χάσει πίσω από την ανωνυμία του πληκτρολογίου του, είναι περισσότερο πιθανό να έχει συμμετοχή σε έναν αλληλοσπαραγμό αν δει ότι ο αρχικός χρήστης τον έχει αφήσει να εξελίσσεται ανεξέλεγκτα). Από την άλλη, μην ακολουθείς ανθρώπους που σε κάνουν να αμφισβητείς τον εαυτό σου ή να αισθάνεσαι μειονεκτικά για οποιονδήποτε λόγο, ακόμα κι αν αυτοί οι ίδιοι δεν φταίνε σε τίποτα και η δική σου αντίληψη κάνει τα πράγματα να φαίνονται έτσι. Δώσε χρόνο όμως στον εαυτό σου να επεξεργαστεί τα σημαντικά και τα σπουδαία, τις προτεραιότητες και τις αξίες με τις οποίες πορευόμαστε στη ζωή. Φρόντισε τον κύκλο των διαδικτυακών επαφών σου με τον τρόπο που φροντίζεις τον κύκλο των ανθρώπων με τους οποίους συναναστρέφεσαι από κοντά. Μην επιτρέπεις σε ανθρώπους να σε τραβολογάνε σε διάφορες μόδες, στην υπερκατανάλωση, στο ξόδεμα πόρων - είμαστε οι άνθρωποι που συναναστρεφόμαστε. Βρείτε ανθρώπους που σας κάνουν καλό, που σας εμπνέουν, ενδεχομένως που σας ξεβολεύουν κιόλας από σκουριασμένες αντιλήψεις αλλά που οπωσδήποτε σας μετακινούν προς τα μπρος: προς το μέλλον!

Και τι γίνεται με τα μικρά παιδιά;

Για τους Αμερικάνους ψυχολόγους, το κινητό τηλέφωνο σε πολύ μικρά παιδιά λειτουργεί σαν ένας ομφάλιος λώρος που αγκαλιάζει ύπουλα τα πάντα, τα δένει φιόγκο και τα πνίγει. Δεν είναι ότι θέλουμε να γνωρίζουμε που είναι τα αγαπημένα μας πρόσωπα και δη τα παιδιά για τα οποία ανησυχούμε και δικαιολογημένα. Είναι που θέλουμε να γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή που βρίσκονται τα αγαπημένα μας πρόσωπα και αυτό κάνει τη διαφορά. Το «ανά πάσα στιγμή» είναι η φράση-κλειδί, το ότι δεν υπάρχει από πουθενά διέξοδος, τρόπος να ξεφύγεις και προσωπικές στιγμές ενώ η αναφορά που οφείλεις να δώσεις στους άλλους (σε αυτή την περίπτωση, τους γονείς) είναι το άνθος του κακού στις σχέσεις και ξεκινάει από την παιδική ηλικία. Μια που το κινητό τηλέφωνο δεν γνωρίζει γεωγραφικά και χρονικά όρια, καλούμαστε να διηγηθούμε κάθε τι που μας συμβαίνει στα προσφιλή μας άτομα και, μαζί με τη διήγηση, να πάρουμε το μήνυμα ότι πορευόμαστε αλυσοδεμένοι (προσοχή, ας μη μπερδεύουμε τα ζητήματα ασφάλειας με το γεγονός ότι ορισμένα παιδιά χρειάζεται να παίρνουν μέχρι και δέκα φορές τηλέφωνο τους δικούς τους ενώ βρίσκονται ας πούμε σε ένα παιδικό πάρτι στο οποίο υποτίθεται ότι έχουν την ευκαιρία να περάσουν καλά και να αφεθούν στο παιχνίδι). Η παράγραφος αυτή αφορά στο τελευταίο φαινόμενο.

Πάρε σήμερα την απόφαση να φτιάξεις το διαδικτυακό σου περιβάλλον με τρόπο που να σε κάνει να νιώθεις ότι μαθαίνεις χωρίς να σπαταλιέσαι, ότι διατηρείς ουσιαστικές επαφές και γίνεσαι πολίτης του κόσμου μέσα από θαυμαστές ανακαλύψεις για πρόσωπα και πράγματα. Πάνω από όλα όμως, κλείνε σε τακτά χρονικά διαστήματα την οθόνη, πέρνα περιόδους ψηφιακής αποτοξίνωσης, ζήσε τη ζωή με όλες τις αισθήσεις παρούσες και… αποκλείεται να χάσεις.