Γιατί "κολλάμε" με ριάλιτι παιχνίδια όπως το Survivor;

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ο ψυχολόγος Muzafer Sherif αποφάσισε να πειραματιστεί με μια σειρά από υποθέσεις που επρόκειτο να ρίξουν φως στη συμπεριφορά των ανθρώπων όπως αυτή εκδηλώνεται, διαστρεβλώνεται ή εξελίσσεται μέσα από ομαδικές διεργασίες και διομαδικό ανταγωνισμό. Τα πορίσματα από αυτό το πείραμα που έμεινε γνωστό ως The Robber’s Cave Experiment, οδήγησαν στην ανάπτυξη της Ρεαλιστικής Θεωρίας Συγκρούσεων (Realistic Conflict Theory –RCT) και στη θεμελίωση της Κοινωνικής Ψυχολογίας ως κλάδου που μελετά την αλληλεπίδραση των ατόμων με το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτοί γεννιούνται και μεγαλώνουν.

Το πείραμα δεν ήταν παρά ένα παιχνίδι επιβίωσης σε εξωτερικό περιβάλλον δύο ομάδων που η κάθε μια είχε δώδεκα παιδιά, όλα δώδεκα ετών. Οι δοκιμασίες από τις οποίες έπρεπε να περάσουν οι ομάδες κατέληγαν σε κάποιο έπαθλο, ενώ οι αυξανόμενες δυσκολίες καθημερινής συμβίωσης με αγνώστους σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό που γεννούσαν οι «μάχες» ανάμεσα στις ομάδες έδωσαν στον Sherif την ευκαιρία να μελετήσει όλο το ρεπερτόριο της ανθρώπινης συμπεριφοράς ανάμεσα στα δύο άκρα: από τη σύγκρουση μέχρι τη συνεργασία.

Από τότε, οι υποθέσεις του Sherif πυροδότησαν πολλά σενάρια: άλλα έγιναν λογοτεχνικό ανάγνωσμα (William Golding’s Lord of the Flies), άλλα εφιαλτική πραγματικότητα σε ακραίες καταστάσεις πολέμου και βίαιων συγκρούσεων, άλλα ηλεκτρονικό παιχνίδι και άλλα ριάλιτι σόου για την μικρή οθόνη. Η τελευταία περίπτωση ξαναγράφει ιστορία σε ποσοστά τηλεθέασης, δημιουργώντας φανατικούς οπαδούς και μερικούς ξεφωνητές (φανατικοί κι αυτοί) του επιπέδου και των αμαρτιών στα οποία υποτίθεται ότι έχουν περιπέσει όσοι παρακολουθούν με αγωνία το γνωστό πια και παμπάλαιο σε δομή παιχνίδι με την ονομασία Survivor.

Το γιατί η συγκεκριμένη παραγωγή γνωρίζει αυτή την τεράστια επιτυχία, μπορεί να απαντηθεί στον πρόλογο του κειμένου: το Survivor γίνεται άθελά του ένα κοινωνικό πείραμα από αυτά που εμπεριέχουν το κοινό που το παρακολουθεί, αφενός επειδή αυτό αποφασίζει για την τύχη των παικτών και αφετέρου επειδή οι αντιδράσεις των τηλεθεατών στα μέσα δικτύωσης λειτουργούν ως μεγεθυντικός φακός και πολλαπλασιαστής για τις συμπεριφορές που γεννιούνται στο εξωτικό τοπίο της δράσης. Στην πραγματικότητα, στο παιχνίδι δεν παίζουν μόνο οι πρωταγωνιστές και οι ομάδες που αυτοί φτιάχνουν αλλά ένα μεγάλο τηλεοπτικό ποσοστό των Ελλήνων, χώρια όσοι αναγκάζονται να υποστούν τα σχόλια, τα υπονοούμενα, τα αμένσιοτα και τις απευθείας επιθέσεις των οπαδών των δύο ομάδων, από το Facebook και το Twitter. Οι ίντριγκες, τα πάθη, ο ενθουσιασμός και το συναίσθημα των παικτών βιώνεται σε πανελλαδική κλίμακα: οι τηλεθεατές δεν ενδιαφέρονται μόνο για τα αγωνίσματα και τις δοκιμασίες από τις οποίες πρέπει να περάσουν οι παίκτες, αλλά βασανίζονται από ηθικά διλήμματα και επιβραβεύουν ή τιμωρούν με αναρτήσεις που γίνονται viral αυτούς που κρίνουν ως αυθεντικούς χαρακτήρες ή κάλπικους, αντίστοιχα.

Το Survivor είναι η χαρά του μελετητή της ψυχοπαθολογίας της καθημερινής ζωής. Ενώ είναι ένα από τα ανταγωνιστικότερα σόου της τηλεόρασης - ένα παιχνίδι που απαιτεί από τους συμμετέχοντες να παραμείνουν ευέλικτοι και αγωνιστικοί, ανταγωνιστές από τη μία και φροντιστές της ομάδας τους από την άλλη – και ενώ το χρηματικό έπαθλο είναι δελεαστικά υψηλό, οι τηλεθεατές κόβουν και ράβουν αυστηρά «κοστούμια» στην κριτική τους προς τους παίκτες, μη αναγνωρίζοντας ελαφρυντικά στοιχεία: πόσο συναίσθημα είναι αρκετό προτού το κλάμα προς την οικογένειά σου θεωρηθεί εκβιασμός για θετικές ψήφους; Πόσο μπορείς να βοηθήσεις την ομάδα προτού θεωρηθείς ότι παίρνεις απαράδεκτα πολλές πρωτοβουλίες για απλό μέλος; Η φράση «είμαστε ομάδα» επαναλαμβάνεται τόσες πολλές φορές από τους παίκτες ώστε να αρχίσεις να υποπτεύεσαι ότι πρόκειται περισσότερο για ευσεβή πόθο παρά για πραγματική κατάσταση.

Κι ενώ είναι πασιφανές ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που μαζεύτηκαν στην παραλία το έκαναν πρωτίστως για τη δημοσιότητα και το εύκολο χρήμα σε καιρούς χαλεπούς, εντούτοις είναι υποχρεωμένοι να προσποιούνται τους αλληλέγγυους, να ταΐζουν και να κανακεύουν τα πιο αδύναμα μέλη της ομάδας που ο ίδιος ο Δαρβίνος θα είχε πετάξει έξω από την πρώτη μέρα και να συμμετέχουν σε ανούσιες συζητήσεις τύπου έλα-να-μιλήσουμε-για-τη-σχέση-μας. Ο πραγματικός στίβος μάχης μέσα στο παιχνίδι είναι οι ανθρώπινες σχέσεις.

Αυτή ακριβώς ήταν και η μία από τις υποθέσεις του Muzafer Sherif που επιβεβαιώνεται κάθε φορά που παρουσιάζεται στην τηλεόραση το Survivor - αν βάλεις μερικούς άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους σε ένα ξένο περιβάλλον και τους ζητήσεις να περάσουν από μια σειρά δοκιμασίες ανταγωνισμού και συνεργατικότητας, θα προκύψει ένας μικρόκοσμος όμοιος με τις μεγάλες, εξελιγμένες κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Μέσα στον μικρόκοσμο, όσους συνδυασμούς και αν κάνεις, όσες φορές κι αν ανακατευτεί η τράπουλα, θα προκύπτουν ξανά και ξανά όλοι οι κοινωνικοί ρόλοι και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες που συναντάμε στην πραγματική ζωή: ο λαϊκός ήρωας, η τροφός, ο υποκινητής κλίκας, ο λουφαδόρος κ.λ.π μαζί με όλα τα φαινόμενα που καταγράφονται με λεπτομέρειες στα γοητευτικά κεφάλαια της επιστήμης της Ψυχολογίας. Αυτή είναι η κολλητική ουσία που κάνει το παιχνίδι τόσο δημοφιλές. Πρόκειται για μια νοερή παρτίδα σκάκι με τον εαυτό μας απέναντι στις ζοφερές αλήθειες της ανθρώπινης ύπαρξης.