Ψυχολογία και Ανθρώπινος Εγκέφαλος: ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στη διατήρηση της καλής υγείας
Όλα όσα κάνουμε καθημερινά ασκούν το μυαλό μας.
Κάποια πράγματα το οδηγούν σε νέα μονοπάτια (απόκτηση γνώσεων, καλλιέργεια δεξιοτήτων), κάποια άλλα το φθείρουν (για παράδειγμα ο εθισμός στα κοινωνικά δίκτυα). Η άσκηση του μυαλού σε συνδυασμό με την ήπια σωματική άσκηση, μας διατηρούν υγιείς και "νέους" και, ως στόχοι, πρέπει να βρίσκονται στο καθημερινό πρόγραμμα μιας ζωής γεμάτης εμπειρίες.
Παρακάτω θα εξηγήσουμε μερικές από τις πιο συνηθισμένες απορίες σχετικά με την σύνδεση σώματος και μυαλού:
Ποιος είναι ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στη διατήρηση της πλαστικότητας και στην ανάπλαση του εγκεφάλου;
Από τα τέλη των δεκαετιών του '50 και του '60 του προηγούμενου αιώνα, παρουσιάστηκε η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός νέου ψυχοθεραπευτικού μοντέλου που θα έκανε τον άνθρωπο συνοδοιπόρο στη διαδικασία αλλαγής του και όχι παθητικό αποδέκτη ερεθισμάτων με μοναδικό σκοπό την παρατήρηση της αντίδρασής του: ανάμεσα δηλαδή στο ερέθισμα και την αντίδραση, δόθηκε έμφαση στις ενσυνείδητες νοητικές λειτουργίες του ατόμου με τις οποίες το ίδιο προσλαμβάνει, οργανώνει, κωδικοποιεί και επεξεργάζεται τα δεδομένα. Αυτή η αλλαγή του ρόλου του θεραπευόμενου αλλά και τα πορίσματα των ερευνών που ακολούθησαν, αποτέλεσαν τη βάση της ανάπτυξης του γνωσιακού-συμπεριφορικού μοντέλου θεραπείας τόσο για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων, όσο και για την ενδυνάμωση των νοητικών λειτουργιών του ανθρώπου. Οι θεωρίες που ακολούθησαν έλαβαν σοβαρά υπόψη την ύπαρξη του ανθρώπου μέσα σε ένα οργανωμένο κοινωνικό σύνολο και την επιρροή των ομάδων στις οποίες το άτομο ανήκει. Έτσι σιγά-σιγά εξελίχθηκε μία από τις πιο ισχυρές πεποιθήσεις της επιστήμης της Ψυχολογίας που λέει ότι το μυαλό μπορεί να “επαναπρογραμματιστεί” μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία, μέσα από τη σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στο θεραπευόμενο - θεραπευτή και την αλληλεπίδραση με άλλα μέλη των κοινωνικών ομάδων στις οποίες ανήκουμε. Πώς; Δια μέσου του συλλογισμού στη μάθηση. Δύο είναι οι στόχοι, ο ένας άμεσος έχει αντίκτυπο στην καθημερινή συμπεριφορά - αυτή που είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού - και ο άλλος μακροχρόνιος και αφορά στη σταδιακή αλλαγή της προσωπικότητάς μας.
Ποια είναι η θέση της Ψυχολογίας απέναντι στην αντίληψη ότι “ο άνθρωπος δεν αλλάζει;”
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος σκέπτεται και αισθάνεται και μπορεί να εκφραστεί σε σχέση με αυτά, τότε έχει και τη δυνατότητα ανάπτυξης γνωστικών δομών. Συνεπώς η αλλαγή είναι δυνατή σε οποιαδήποτε ηλικία και επιτυγχάνεται μέσω της βούλησης. Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη δυστυχία για μας είναι οι αρνητικές σκέψεις και η καταστροφολογία που βάζουν τρικλοποδιά στην προσωπική μας πρόοδο. Χρειάζεται να παραμείνουμε αμφισβητίες των παράλογων πεποιθήσεών μας και να αρχίσουμε να τις τροποποιούμε σε λογικούς, εφικτούς και διαχειρίσιμους στόχους.
Ποιες είναι οι κυριότερες νόσοι ή διαταραχές για τις οποίες η ψυχοθεραπεία βρίσκει την ύψιστη εφαρμογή της σε σχέση με τον “επαναπρογραμματισμό” του εγκεφάλου;
Η ψυχοθεραπεία δίνει την ευκαιρία στους ανθρώπους να διδαχθούν από την εμπειρία τους και να μάθουν να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά ένα ευρύ φάσμα διαταραχών όπως οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, η διαταραχές πρόσληψης τροφής, το μετατραυματικό στρες, οι διαταραχές προσωπικότητας ή η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Για όλα τα παραπάνω εφαρμόζεται ένας συγκερασμός στρατηγικών που έχουν ως στόχο την τροποποίηση των νοητικών συστημάτων του θεραπευόμενου έτσι ώστε να ακολουθήσει η αλλαγή της συμπεριφοράς. Μεγάλο ρόλο παίζουν οι σχέσεις μας και το κοινωνικό δίκτυο το οποίο έχουμε επιλέξει να μας περιβάλλει. Υπάρχει μια τεράστια βιβλιογραφική γκάμα από άρθρα που παρουσιάζουν τη δύναμη των ανθρώπινων σχέσεων, μιλώντας ακόμα και για τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων κυττάρων μέσω αυτών.
Γιατί το “να είσαι ο εαυτός σου” είναι η χειρότερη συμβουλή που μπορείς να δώσεις σε κάποιον;
Γιατί είναι πολύ στατική και δεν αναγνωρίζει τη δυνατότητα του να είσαι ή να γίνεις όλα αυτά για τα οποία είσαι ικανός και να μπορείς να διατηρείς το μυαλό σε φόρμα. Επίσης, δεν σε αφήνει να είσαι ανοιχτός στην προοπτική. Υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης σε όλους μας, οι σκέψεις και οι αντιδράσεις μας εμπεριέχουν γνωσιακά λάθη. Οφείλουμε να διατηρούμε τον εαυτό μας σε μια διαδικασία αυτοπαρατήρησης, αυτοαξιολόγησης και αυτοελέγχου. Ο εαυτός μας είναι πολύ πιο παρορμητικός από αυτό. Έτσι όταν έχουμε μπροστά μας μια πρόκληση, μια εξέταση ή ένα τεστ προσπαθούμε να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας και η συνεχής προσπάθεια αυτοβελτίωσης είναι μια πολύ καλύτερη συμβουλή.
Τι θα μπορούσαμε να πούμε για τον τρόπο με τον οποίο τα τεστ ή οι κλίμακες προσωπικότητας μάς κατατάσσουν σε κατηγορίες;
Πρόσφατες έρευνες θέλουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας να αλλάζουν με το χρόνο και μετά την ενηλικίωση, σε αργούς ρυθμούς και κυρίως σε διαφορετικό βαθμό για τον καθένα μας. Οι αλλαγές εξαρτώνται κυρίως από αυτό που λέμε “κοινωνικό κεφάλαιο” δηλαδή από τον τρόπο που έχουμε δομήσει τη ζωή μας και από τις αρχές, αξίες και αντιλήψεις με τις οποίες πορευόμαστε. Η επιλογή εργασίας, η οικογένεια και οι φίλοι είναι τρεις παράγοντες που διευκολύνουν ή αναχαιτίζουν τις αλλαγές στη ζωή μας. Οι αγχώδεις/νευρωτικές προσωπικότητες ή οι προσωπικότητες με τάση για κατάθλιψη σήμερα μπορούν να βοηθηθούν σημαντικά από την ψυχοθεραπεία. Επιπλέον, πολλές κακές μας συνήθειες που ενδεχομένως να έχουν σχέση με χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας ήδη κουράρονται από ειδικούς, όπως για παράδειγμα το κάπνισμα ή οι κακές διατροφικές συνήθειες που έχουμε υιοθετήσει, πράγμα που δίνει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης στη συνολική μας υγεία.
Υπάρχουν συμπληρωματικές μορφές "θεραπείας" που υποβοηθούν τη νευρογένεση;
Το κλειδί για να κατανοήσουμε το τραύμα, την άσχημη εμπειρία, την απόσυρση βρίσκεται στη σχέση ανάμεσα στο μυαλό και στο σώμα γιατί η εμπειρία δεν αφήνει σημάδια και στα δύο μαζί με το αποτύπωμα στον θύτη ότι ο κόσμος είναι μόνιμα επικίνδυνος και εχθρικός. Η ίαση επιτυγχάνεται με την κίνηση (χορό) και με πολλές άλλες μεθόδους/τεχνικές που λειτουργούν συμπληρωματικά ως προς την ψυχοθεραπεία, όπως για παράδειγμα αυτές που σχετίζονται με την τέχνη δραματοθεραπεία, μουσικοθεραπεία ή τις εικαστικές τέχνες. Όλα τα παραπάνω επιτυγχάνουν ένα συνεργατικό αποτέλεσμα, αναδύοντας στην επιφάνεια καταπιεσμένα συναισθήματα, σκέψεις ή τραυματικά βιώματα που έχουμε απωθήσει. Ο ήχος, η κίνηση και το χρώμα “ξυπνούν” τον εγκέφαλο, οδηγούν στην παραγωγή της ορμόνης ωκυτοκίνης, της ορμόνης της αγάπης και της εμπιστοσύνης, ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό μέσω των ενδορφινών και οδηγούν το σώμα στην επούλωση καταπολεμώντας το άγχος. Ταυτόχρονα επανασυντονίζουν και ενδυναμώνουν το σύστημα, οδηγούν στη γενικότερη ισορροπία του οργανισμού και στην αρμονία σώματος και ψυχής.
Ακούστε εδώ τα οφέλη της άσκησης στην συνολική μας υγεία.
Με βάση τα τελευταία πορίσματα της Ψυχολογίας, πώς μπορούμε να κρατήσουμε το μυαλό μας για πάντα “νέο”;
Μη σταματώντας να μαθαίνουμε νέες τεχνικές ή δεξιότητες, διατηρώντας την έμφυτη περιέργεια για τον κόσμο γύρω μας με την οποία γεννηθήκαμε, βάζοντας μικρούς, εφικτούς στόχους κάθε φορά, αμφισβητώντας όλα όσα γνωρίζουμε για χάρη του καινούριου: πάντα σε επαφή με τη φύση και το εξωτερικό περιβάλλον και μέσα από την επικοινωνία με ανθρώπους!
* Η σειρά #ConversationsWithFriends είναι ένα αφιέρωμα σε συζητήσεις με επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων, με δημιουργούς και οραματιστές, γύρω από το θέμα της ψυχικής υγείας.