Περί ψυχικής υγείας

Μερικά λόγια για την αμφισβήτηση των κλασικών μεθόδων αντιμετώπισης των ψυχικών διαταραχών και των νέων προτάσεων που επαναφέρουν τις ολιστικές μεθόδους των αρχαίων.

Κάθεται σε μία γωνιά αμίλητη. Είναι νευρική, αεικίνητη και ξεσπά σε όποιον κι ό,τι βρεθεί μπροστά της. Βλέπει εφιάλτες, έχει αϋπνίες και τρομερούς πονοκεφάλους. Πάσχει από μανία καταδιώξεως και βλέπει παντού συνωμοσίες. Ακούει φωνές ή βλέπει οράματα που τον προτρέπουν σε βίαιες πράξεις. Αγωνιά για το παραμικρό και δεν μπορεί να χαρεί με τίποτα. Εχει τάσεις φυγής ή ακόμη και αυτοκτονίας… Πρέπει να δει ψυχίατρο; Εχει ανάγκη ψυχολόγου; Πρέπει να πάρει ψυχοφάρμακα; Και τι γίνεται με όσους έχασαν αγαπημένους σε δυστύχημα ή τους έχει πλήξει η κρίση; Τα τελευταία χρόνια παρά την ανάπτυξη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας, οι «ψυχικά ασθενείς» πολλαπλασιάζονται και οι «ψυχικές διαταραχές» γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες. Ποια είναι η καλύτερη αντιμετώπιση;

Συζητώ τα θέματα αυτά με την κόρη μου που κάνει ένα διδακτορικό για τη μεταρρύθμιση των συστημάτων ψυχικής υγείας στο Βέλγιο. Έχει σπουδάσει και εργαστεί ως κλινική ψυχολόγος στην Αγγλία, αλλά αντιμετωπίζει επικριτικά πολλές από τις καθιερωμένες μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας των λεγόμενων «ψυχικών διαταραχών». Όπως και πολλοί ψυχίατροι, ψυχολόγοι, ψυχοθεραπευτές και νοσηλευτές που επικρίνουν το υφιστάμενο σύστημα, στο πλαίσιο κινημάτων ακτιβιστών στα οποία, όλο και περισσότερο, συμμετέχουν ενεργά και οι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Για να καταλάβω καλύτερα το πρόβλημα, διάβασα ένα ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο “Σπασμένοι: γιατί η ψυχιατρική κάνει περισσότερο κακό από καλό” του κοινωνικού ανθρωπολόγου και ψυχοθεραπευτή Τζέιμς Ντέιβις. Τα συμπεράσματα της ενδελεχούς έρευνας του Ντέιβις είναι συγκλονιστικά.

Λίγες μόνο από τις παθήσεις που περιλαμβάνει η “Βίβλος” των ψυχιάτρων και των ψυχολόγων, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για τις Ψυχικές Διαταραχές, το γνωστό DSM, αντιστοιχούν σε γνωστές βιολογικές αιτίες (π.χ. επιληψία, Αλτσχάιμερ, Χάντιγκτον). Οι ορισμοί των υπόλοιπων δεν έχουν στηριχθεί σε επιστημονικές εργασίες, αλλά σε αυθαίρετες αποφάσεις των συντακτών του εγχειριδίου.

Όπως αυθαίρετη είναι και η ερμηνεία των συμπτωμάτων με βάση το συγκεκριμένο εγχειρίδιο. Κάποιος μπορεί να χαρακτηριστεί σχιζοφρενής, μανιοκαταθλιπτικός, αγχωτικός ή ψυχωτικός και να υποστεί βαριά φαρμακευτική αγωγή ενώ η συμπεριφορά του να είναι μέσα στο πλαίσιο του κανονικού. Κλασικό παράδειγμα, η φαρμακευτική αγωγή που χορηγείται σε παιδιά τα οποία χαρακτηρίζονται ως υπερκινητικά ή απροσάρμοστα.

Η επιστημονική βάση για τη θεραπευτική επίδραση των ψυχοφαρμάκων είναι τελείως σαθρή. Η θεωρία ότι οι ψυχικές διαταραχές οφείλονται σε ανισορροπίες κάποιων χημικών ουσιών στον εγκέφαλο, τις οποίες υποτίθεται ότι διορθώνουν τα ψυχοφάρμακα, δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά. Είναι γεγονός ότι τα φάρμακα αυτά επιδρούν και μεταβάλλουν τη συμπεριφορά και την ψυχική κατάσταση του ασθενούς χωρίς όμως να θεραπεύουν την αιτία των αρχικών συμπτωμάτων.

Όταν υποβάλλουν τους φακέλους για να λάβουν άδεια κυκλοφορίας ενός φαρμάκου στην αγορά, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν συμπεριλαμβάνουν όλα τα αποτελέσματα των κλινικών ερευνών παρά μόνον εκείνα που είναι θετικά. Επιπλέον, όλες οι σχετικές έρευνες διεξάγονται από πανεπιστημιακά και άλλα εργαστήρια που χρηματοδοτούνται από τις εν λόγω εταιρείες και όχι από ανεξάρτητους ερευνητικούς οργανισμούς.

Η έρευνα έχει αποδείξει ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα έχουν τα ίδια αποτελέσματα με τα εικονικά φάρμακα (placebo). Από άλλη έρευνα προκύπτει ότι μακροπρόθεσμα είναι προτιμότερο να μην καταναλωθούν αντιψυχωτικά ή ηρεμιστικά, αφού έχουν μεν άμεσα αποτελέσματα, αλλά όταν σταματήσει η χορήγησή τους τα συμπτώματα επανέρχονται.

Ένας άλλος διακεκριμένος ψυχίατρος, ο Τόμας Στήβεν Σας (Szasz), έχει χαρακτηρίσει τις ψυχικές διαταραχές ως μύθο. Αυτός και πολλοί άλλοι του κινήματος για τη μεταρρύθμιση της ψυχικής υγείας έχουν προτείνει σειρά μέτρων για τον περιορισμό ή την κατάργηση της άκριτης χορήγησης ψυχοφαρμάκων, τον εύκολο χαρακτηρισμό κάποιου ως ψυχασθενούς και τον βίαιο εγκλεισμό του σε κλειστές ψυχιατρικές κλινικές -κάτι που παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Οι υποστηρικτές μάλιστα των ήπιων μεθόδων θεραπείας και οι σχετικές ομάδες υποστήριξης φροντίζουν να ενημερώνεται το κοινό για τα δικαιώματά του και πώς να τα υπερασπιστούν.

Η κλασική ψυχιατρική και ψυχολογία επικεντρώνονται στο άτομο που εμφανίζει την αποκλίνουσα συμπεριφορά αγνοώντας άλλους παράγοντες όπως την οικογένεια, το περιβάλλον διαβίωσης και εργασίας, τους φίλους, το στενό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Το συνηθισμένο μοντέλο αντιμετώπισης είναι οι περιοδικές συναντήσεις του “ασθενούς” με τον “θεραπευτή”. Τα επείγοντα περιστατικά αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά ή με εγκλεισμό.

Οι σύγχρονες, ήπιες μέθοδοι αντιμετώπισης εμπλέκουν την οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου (συστημική θεραπεία). Μέσα από ομάδες αλληλοϋποστήριξης των ατόμων που έχουν αποκλίνουσες συμπεριφορές προωθούν τον ανοικτό διάλογο και τη λειτουργία “ανακουφιστηρίων” (respite houses). Τα οποία μάλιστα διαχειρίζονται οι ίδιοι οι λήπτες που μόνοι τους καθορίζουν τους όρους λειτουργίας. Ξαναγυρίζουμε κατά κάποιον τρόπο σε μεθόδους που εφαρμόζονταν στην αρχαιότητα στα Ασκληπιεία και τα Αμφιαράεια…

Οι θεραπευτές απαιτείται να ακούν τα προβλήματα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, αφιερώνοντας χρόνο. Κι αν δεν μπορούν να το κάνουν, να εξασφαλίσουν ότι κάποιος άλλος μπορεί. Κάποιος που θα βοηθήσει αυτόν που υποφέρει να ξεπεράσει το πρόβλημα και να μην προχωρήσει σε απονενοημένα διαβήματα, σε πράξεις που δεν μπορούν να αναστραφούν.

Τα παιδιά που χαρακτηρίζονται ως υπερκινητικά ή απροσάρμοστα, μπορούν να στραφούν σε καλλιτεχνικές, αθλητικές ή επιστημονικές δραστηριότητες. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες, αθλητές, επιστήμονες ήταν προβληματικοί σε παιδική ηλικία. Αλλά βρήκαν τον δρόμο τους και πέτυχαν θεαματικά χάρη στην υποστήριξη των γονέων και των δασκάλων τους.

Για όλα τα παραπάνω απαιτείται η ενεργοποίηση εθελοντικών ομάδων, αφού η πολιτεία αγνοεί τις νέες μεθόδους που έχουν δοκιμαστεί σε αρκετές περιπτώσεις στο εξωτερικό. Επιμένοντας, στην κλασική και εν πολλοίς εύκολη αντιμετώπιση με φάρμακα και με την αμφιμονοσήμαντη, χρονικά περιορισμένη και κοστοβόρα, σχέση “ασθενούς” – “θεραπευτή”.

* φυσικός, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com

Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 6 Σεπτεμβρίου 2016. Βρείτε το εδώ

Image credits