Οικονομική Κρίση και Ψυχολογία

Ενας από τους μεγαλύτερους γρίφους που καλούνται να λύσουν οι επαγγελματίες της Ψυχολογίας στην Ελλάδα σήμερα, είναι το κατά πόσο η κρίση έχει επηρεάσει την ψυχική υγεία.

Ολόκληρα άρθρα έχουν αφιερωθεί γι'αυτό το θέμα, ημερίδες, συνέδρια που φέρουν ακριβώς αυτό τον τίτλο, ενίοτε και πολιτικές συγκεντρώσεις. Στο τέλος θα πιστέψουμε ότι η οικονομία έδωσε νέα πνοή και καινούριο νόημα ύπαρξης στο χώρο.

'Εχει επηρεάσει η οικονομική κρίση την ψυχολογία; Η ερώτηση είναι λίγο παγίδα.

Πολλά πράγματα μπορούν να επηρεάσουν την υγεία ανθρώπων ή ολόκληρων κοινωνικών ομάδων, αλλά είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι, ως λαός, τις τελευταίες δεκαετίες δεν αναπτύξαμε καθόλου “αντισώματα” απέναντι στις δυσκολίες.

Αν απαντήσουμε ότι ναι, πράγματι η οικονομική κρίση επηρέασε ανεπανόρθωτα την ψυχική υγεία μιας ολόκληρης χώρας, τότε κλείνουμε τα μάτια απέναντι στον τρόπο με τον οποίο η ψυχική υγεία κακοποιήθηκε τον καιρό των “παχέων αγελάδων”: ταμπού, παραπληροφόρηση, αδιαφορία για το τι κάνει ο διπλανός, επικέντρωση στην ευτυχία πάση θυσία, στερεότυπα και στίγμα της ψυχικής νόσου. 'Ολα αυτά δεν δημιουργήθηκαν χθες, αλλά πολύ παλαιότερα, όταν το χρήμα φάνταζε θεός και ο ατομικισμός χτυπούσε κόκκινο. Τότε κανείς δεν μιλούσε για την ψυχική υγεία κυρίως επειδή έκλεινε τα μάτια μπροστά στα αληθινά προβλήματα.

Θυμάστε τις αντιδράσεις του κόσμου σε διάφορες γειτονιές της Αθήνας σχετικά με τη δημιουργία δομών για τη φιλοξενία ληπτών ψυχιατρικής φροντίδας; Μη τυχόν και κινδυνεύσουν τα παιδάκια μας από το “θέαμα”.

Η κρίση μάς έκανε να στρέψουμε το βλέμμα προς τα μέσα και προς το συνάνθρωπο, να ακούσουμε ιστορίες, να βιώσουμε τον πόνο, την απώλεια και τον αγώνα της επιβίωσης. Μια και δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο, τα ποσοστά κατάθλιψης ανέβηκαν κατακορυφα. Οι αυτοκτονίες δεν προκλήθηκαν από την κρίση με τον ίδιο τρόπο που οι πόλεμοι στην ιστορία, οι οικονομικές καταστροφές, οι βιασμοί, οι δολοφονίες αγαπημένων προσώπων δεν οδηγούν νομοτελειακά στην αυτοχειρία: η γη συνεχίζει να γυρίζει και η ανθρωπότητα να προχωρά, παρά τις κακουχίες.

Επηρεάζει λοιπόν η οικονομία την ατομική μας κατάσταση;

'Η μήπως η ανθεκτικότητα που καλλιεργούμε ως λαός σε σχέση με τις αδυναμίες μας μπορούν να πάνε τους δείκτες του χρηματιστηρίου πάνω ή κάτω αντίστοιχα;

Η κρίση τράβηξε απότομα την κουρτίνα και ξεγύμνωσε τα αδούλευτα σημεία του καθενός από μας. Αρνούμαι να συντηρήσω τον πολιτικό μύθο που συνδέει την κατάντια της χώρας με τις ψυχικές διαταραχές. Η κοινωνία μας νοσεί, αλλά η αρρώστια της είναι η απληστία, η λαμογιά και ο ωχαδερφισμός.

Κανείς ποτέ δεν έχει δώσει σημασία στην ψυχική υγεία σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας, πρόληψης, εκπαίδευσης και υιοθέτησης θετικών πρακτικών που θα ενώσουν τους ανθρώπους σε ένα σύνολο που αλληλεπιδρά, που νοιάζεται, που συντρέχει.

Ναι, η οικονομική κρίση φέρνει σε δυσχερέστερη θέση τους ανθρώπους που σαπίζουν μέσα σε ψυχιατρεία, που εκδιώχνονται από δομές, που δεν βρίσκουν βοήθεια πουθενά. Αλλά και τις εποχές που έμοιαζαν σαν να υπήρχαν λεφτόδεντρα, σημειώθηκε ελάχιστη πρόοδος στο κομμάτι της ψυχικής υγείας: πού είναι οι ξενώνες, τα κέντρα ημέρας, το εξειδικευμένο προσωπικό, τα προγράμματα προαγωγής υγείας, η ψυχοεκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού, η ανακουφιστική φροντίδα συγγενών των ανθρώπων που πάσχουν; Γιατί τα διεκδικούμε τώρα; Γιατί τα ζητάμε από τους άλλους και όχι από εμάς τους ίδιους;

Φυσικά απωλέσαμε την εργασία μας, τα στάτους και τους κοινωνικούς ρόλους που παίζαμε μέχρι χθες. Αυτό επιστημονικά είναι σοκαριστικό, καθώς το αποδομημένο περιβάλλον έχει ολέθρια αποτελέσματα για την ισορροπία του οργανισμού. Επίσης, δεν μπορούμε να μη δούμε ότι έχει εκπέσει η ποιότητα των ιατρικών υπηρεσιών και η αδυναμία ασφαλιστικής κάλυψης έχει οδηγήσει πολλές οικογένειες στην παραμέληση της υγείας τους. Η έλλειψη επιλογών, η ανελευθερία στις κινήσεις και η ανέχεια προσβάλλουν σημαντικά το συναίσθημα ενώ οι διαδικασίες ταχείας κοινωνικής αλλαγής συνδέονται με την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας.

Θα μείνουμε όμως εκεί; Θα πούμε εκείνη τη φράση που παγιώνει καταστάσεις και κάνει τον καθένα από μας να νίπτει τας χείρας του απέναντι στη συν-ευθύνη: για-όλα-φταίει-η-οικονομική-κρίση.

Η ψυχική υγεία δεν είναι υπόθεση χρημάτων. Είναι υπόθεση ανθρώπων. Δικιά μου και δικιά σου.

Σήμερα, περισσότερο βασανισμένοι από ποτέ (και άρα περισσότερο γνώστες) έχουμε την ευκαιρία να βάλουμε το θέμα της ψυχικής υγείας στο τραπέζι των συνομιλιών. Η καλή ψυχική υγεία της χώρας είναι μείζον αίτημα για τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη της χώρας. Δεν είναι ζήτημα “χαμηλής πολιτικής”, δεν είναι δευτερεύον για την κοινωνική ευημερία του τόπου, ούτε πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ζητιανιά του αυτονόητου.

Πρόκειται για τη δυναμική μεταβλητή που θα επηρεάσει τον τρόπο που θα ξαναχτίσουμε το μέλλον.

(Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό eyedoll.gr στις 12/11/2014 με τον τίτλο "Τελικά, πόσο επηρέασε η κρίση την ψυχολογία μας;"