Σκέψεις πάνω στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία
Με αφορμή τη διοργάνωση μιας συζήτησης από την Ένωση Αθέων για το θέμα, παραθέτω παρακάτω κάποιες σημειώσεις που ανοίγουν τον διάλογο στην Ελλάδα σχετικά με τις ψυχοκοινωνικές παραμέτρους μιας τέτοιας επιλογής / απόφασης:
Υπάρχει μια διαδικαστική διαφορά ανάμεσα στην υποβοηθούμενη αυτοκτονία και την ευθανασία, διαφορά που όχι μόνο αφορά στο τελετουργικό της υπόθεσης και φυσικά στις νομικές προεκτάσεις της πράξης αλλά, στη χώρα μας, ενδέχεται μελλοντικά να αποτελέσει ζήτημα κομβικής σημασίας: οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη διαδικασία, η γλώσσα δηλαδή και το πώς έχουμε στο πέρασμα των χρόνων καταλήξει να στεκόμαστε απέναντι σε αυτή, μπορεί να γίνει αντικείμενο διαξιφισμών, πολύ περισσότερο από την ουσία τους. Η λέξη «αυτοκτονία» για παράδειγμα φέρει μια έντονη θρησκευτική χροιά και είναι δυστυχώς συνυφασμένη με την ψυχική νόσο – ουδέποτε στην κουλτούρα μας έχει συσχετιστεί με ορθή επιλογή ή εναλλακτική λύση στο οργανικό και ψυχολογικό φορτίο. Η λέξη «ευθανασία» αντιθέτως - ίσως επειδή έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον σε άλλα έμβια όντα, π.χ. τα ζώα - είναι ηπιότερη ως λέξη και επειδή στηρίζεται στην παρουσία άλλων δρώντων (πολύ απλά κάποιος πρέπει να «τραβήξει την πρίζα»), κανονικοποιείται ευκολότερα στη συνείδηση μας. Για την ιστορία, η ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι μια διαδικασία που απαιτεί τη συμβουλευτική υποστήριξη ιατρού αλλά όχι απαραίτητα την παρουσία του στην τέλεση της πράξης.
Η κουλτούρα, το ψυχοκοινωνικό πλαίσιο κόντρα στο οποίο γίνεται η συζήτηση, έχει πολύ μεγάλη σημασία για τα συμπεράσματα αυτής της συζήτησης. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πολύ ευαίσθητο «ψυχισμό», ένα σύστημα που αποζητά την ελπίδα (όπως την εννοεί ο πληθυσμός, θα δούμε παρακάτω ότι μπορεί να υπάρξουν πολλών ειδών ελπίδες), την ίαση, τη συνέχεια, τον θρίαμβο της ζωής απέναντι στη φθορά και τον αφανισμό με έναν ψυχαναγκαστικό τρόπο.
Περιγράφω συνοπτικά παρακάτω το πλαίσιο απέναντι στο οποίο μπορούμε να μιλήσουμε (ή και όχι) για την ψυχολογική προετοιμασία για την υποβοηθούμενη ευθανασία. Είναι σημαντικό να περιγράψουμε το τι συμβαίνει σήμερα, γιατί πολλές φορές δίνεται λανθασμένα η εντύπωση για πάρα πολλά, σημαντικά θέματα, ότι το πρόβλημα είναι αμιγώς νομικό, ενώ είναι κυρίως πολιτισμικό:
1. Διαγνωστική αλήθεια vs. Απόκρυψη της αλήθειας / Στατιστική Ασάφεια
Γράφει ο Νικόλας Χρηστάκης στο βιβλίο του Death Foretold, το οποίο παρεμπιπτόντως ουδέποτε μεταφράστηκε στα ελληνικά παρά την εκδοτική επιτυχία στην Ελλάδα όλων των υπόλοιπων βιβλίων που έχει γράψει: «αυτή η γυναίκα και ο σύζυγος της θα μπορούσαν να έχουν μία σχέση με νόημα. Αντί γι’ αυτό, θα χρειαστεί να παίζουν τώρα ένα παιχνίδι για όσο καιρό εκείνη ζει. Είναι ένα απαίσιο πράγμα να κάνεις σε κάποιον που υποφέρει από μια καταληκτική ασθένεια.»
Στη χώρα μας, όχι απλώς συνηθίζεται αλλά ενθαρρύνεται έντονα η απόκρυψη της αλήθειας. Ενθαρρύνεται τόσο από τις οικογένειες των ανθρώπων που νοσούν, από το ιατρικό προσωπικό που φοβάται μια επίθεση από την οικογένεια αν κάτι τέτοιο συμβεί (στην επαρχία έχουμε κατά κόρον επιθέσεις για την παραδοχή της αλήθειας στη διάγνωση), από το ιατρικό προσωπικό που δεν έχει εκπαιδευτεί πάνω στην επικοινωνία της νόσου τελικών σταδίων και καταφεύγει σε στατιστικά τερτίπια αλλά και από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που ανακυκλώνει αφορισμούς τύπου «κανένας δεν είναι Θεός για να καθορίσει το πότε θα πεθάνει κάποιος». Ως εκ τούτου ένας μεγάλος αριθμός ασθενών δεν γνωρίζει τι θα συμβεί, με αποτέλεσμα να μην μπορεί και να έχει την επιλογή του πώς θα ήθελε κάτι να εξελιχθεί γι’ αυτόν.
2. Κουλτούρα Νοσοκομείου vs. Ανακουφιστική Φροντίδα/ Δομές τύπου hospice / Επιλογή θανάτου στο Σπίτι
Κάτι άλλο που συναντάμε συνέχεια στην κλινική πρακτική είναι η εμμονή της καταφυγής σε νοσοκομείο ακόμη και για ανθρώπους για τους οποίους οι γιατροί έχουν διαβεβαιώσει την οικογένεια ότι δεν υπάρχει περιθώριο άλλης παρέμβασης. Εδώ παρατηρούμε ένα πλήθος συναισθηματικών συμπεριφορών, από την απουσία καλλιέργειας κουλτούρας στη χώρα μας για την επιλογή του τόπου θανάτου που μπορεί να είναι το σπίτι, των τελετουργικών εξόδου από τη ζωή, μέχρι τις ενοχές της οικογένειας για να μην τους κατηγορήσει κανείς ότι δεν έκαναν «ό,τι έπρεπε» για το δικό τους πρόσωπο. Ξανά, και σε αυτή την περίπτωση, οι επιλογές για τον ασθενή είναι λίγες ενώ η απόφαση του τέλους είναι στα χέρια των συγγενών.
3. Πίστη στην Ιατρικά Επιθετική Τεχνολογία vs. Απόσυρση Θεραπείας
Η γενική τάση είναι οι ιατρικά επιθετικές παρεμβάσεις μέχρι τέλους. Είναι πολύ σπάνιο να βρεθούν συνοδοιπόροι σε μια απόφαση για απόσυρση θεραπείας.
4. Το ζήτημα της ηθικής σημασίας της Ποιότητας αντί για την Ποσότητα ζωής, «σαν να είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε».
Ένα θέμα που θα απαιτούσε την ολόπλευρη συζήτηση από ένα πλήθος επιστημόνων που θα έθιγαν ζητήματα των επιλογών του ασθενή και του προβλήματος του πόνου – τόσο ως σύμπτωμα, όσο και ως βίωμα (π.χ. ψυχικός πόνος).
Για ποιους λόγους επιλέγουν συχνότερα οι ασθενείς την ΥΑ:
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, οι ψυχολογικοί παράγοντες πίσω από την απόφαση για υποβοηθούμενη αυτοκτονία περιλαμβάνουν όχι μόνο τον φόβο του πόνου ή της απώλειας αξιοπρέπειας, αλλά και την αίσθηση της έλλειψης κοινωνικής υποστήριξης ή απομόνωσης. Η αυτονομία και η προσωπική αξιοπρέπεια είναι κεντρικά θέματα για τα άτομα που εξετάζουν αυτή την επιλογή, καθώς επιθυμούν να διατηρήσουν τον έλεγχο στη ζωή και τον θάνατό τους. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν ότι οι δημόσιες αντιλήψεις για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία επηρεάζονται από αφηγήσεις και μαρτυρίες ατόμων που την υποστήριξαν, καθώς αυτές συμβάλλουν στο να μειωθεί η κοινωνική αντίσταση.
Σε ποια επιχειρήματα προσκρούει η ΥΑ (θέματα για μελλοντική συζήτηση):
1. Η ηθική της φροντίδας και ισότητας (δεν είναι μόνο η υγεία που κάνει τον άνθρωπο).
2. Κολλητική επιλογή (η αυτοκτονία ήδη θεωρείται «κολλητική» από οποιαδήποτε ψυχική κατάσταση κι αν προέρχεται)
3. Οικονομικά προσβάσιμη
4. Σταδιακό σβήσιμο του ενδιαφέροντος για ανάπτυξη υπηρεσιών φροντίδας
5. Επέκταση σε άλλες μορφές ασθενειών, όχι τελικών σταδίων
6. Στερεοτυπική θεώρηση / Σύνδεση της με την κατάθλιψη και άλλες ψυχικές νόσους
Comentários